JEDNOLITA NORMA PRZEDSTAWICIELSTWA - ILU POSŁÓW POWINNIŚMY WYBIERAĆ W OKRĘGACH WYBORCZYCH DO SEJMU RP, A ILU WYBIERAMY?

Przed każdymi wyborami parlamentarnymi w mediach pojawia się temat liczby posłów wybieranych w poszczególnych okręgach wyborczych i potencjalnej jej zmiany.

Opublikowałem niedawno mapę, na której zwizualizowałem liczbę mandatów poselskich w poszczególnych okręgach wyborczych do Sejmu RP (Okręgi wyborcze - Sejm RP). W poniższym tekście przybliżę natomiast kwestię określania tej liczby. Przedstawię również kilka map, które pomogą zobrazować ten temat.

Na początku określmy przepisy, które zawierają informacje o naszym temacie. Skupimy się na okresie od wyborów do Sejmu RP w 1993 r., aż do wyborów do Sejmu RP, które zaplanowane są na jesień 2023 r.

1. Od dnia 1 czerwca 1993 r. do dnia 31 maja 2001 r. obowiązywała Ustawa z dnia 28 maja 1993 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.

2. Od dnia 31 maja 2001 r. do dnia 1 sierpnia 2011 r. obowiązywała Ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej.

3. Od dnia 1 sierpnia 2011 r. obowiązuje do dnia dzisiejszego Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. - Kodeks wyborczy (z późniejszymi zmianami)

Ogólne założenia obliczania liczby posłów w okręgach wyborczych w każdej z ww. ustaw są praktycznie takie same. Każda zakłada również zmianę tej liczby w określonych przypadkach.

Każda z ustaw wprowadzała zmiany w roku wyborów, w którym była uchwalana. Zarówno przed wyborami w 1997 r. i 2005 r. poszczególne ustawy były nowelizowane w zakresie liczby posłów w okręgach. Nie nastąpiło to naturalnie w 2007 r., z uwagi na skróconą kadencję sejmu (w takim przypadku odstępuje się od zmian).

Nie nowelizowano natomiast ustawy przed wyborami w 2015, 2019 i 2023 r.

Zagłębmy się zatem w liczby i sprawdźmy czy brak zmian był zasadny.

 

JEDNOLITA NORMA PRZEDSTAWICIELSTWA

Liczba posłów wybierana w okręgach wyborczych określana jest przez wskaźnik nazywany „jednolitą normą przedstawicielstwa” (dalej: JNP). Obliczamy go dzieląc liczbę mieszkańców kraju przez liczbę wybieranych posłów - wybieramy 460 posłów na Sejm RP. Następnie liczbę mieszkańców danego okręgu wyborczego dzielimy przez obliczoną JNP.

Następnie zgodnie z art. 202 §1 Ustawy Kodeks wyborczy

"1) łamki liczby mandatów posłów wybieranych w okręgach wyborczych równe lub większe od 1/2, jakie wynikną z zastosowania jednolitej normy przedstawicielstwa, zaokrągla się w górę do liczby całkowitej;

2) jeżeli w wyniku postępowania, o którym mowa w pkt 1, liczba posłów wybieranych w okręgach wyborczych przewyższa liczbę wynikającą z przepisu art. 193, mandaty nadwyżkowe odejmuje się w tych okręgach wyborczych, w których norma przedstawicielstwa obliczona dla okręgu wyborczego jest najmniejsza. W przypadku gdy liczba posłów jest mniejsza od wynikającej z przepisu art. 193, dodatkowe mandaty przydziela się tym okręgom wyborczym, w których norma przedstawicielstwa obliczona dla okręgu wyborczego jest największa."

Obowiązujące obecnie przepisy mówią aby rozważyć zmiany na podstawie liczby mieszkańców według stanu na koniec trzeciego kwartału roku poprzedzającego rok, w którym upływa kadencja Sejmu. Przedstawię przykładowe obliczenia na podstawie danych za 3 kwartał 2022 roku.

Liczba mieszkańców Polski wynosiła 36 075 160 mieszkańców. 

JNP = 36 075 160 / 460

JNP = 78424,26

 

Przykład dla okręgu 1. 

Liczba mieszkańców = 893 996

Liczba posłów = 893996 / 78424,26

Liczba posłów = 11,3995 = 11

Z okręgu wyborczego nr 1 wg tych zasad powinno wybierać się 11 posłów. 

  

Obecny kształt okręgów wyborczych został ustanowiony po zmianie podziału administracyjnego kraju w ustawie „Ordynacja wyborcza” z 12 kwietnia 2001 r. Ustawa ta określała również liczbę posłów wybieranych w każdym okręgu. Te przepisy obowiązywały podczas wyborów ogłoszonych na dzień 23 września 2001 r. Jak wspomniałem wcześniej, przed kolejnymi wyborami do Sejmu RP w 2005 r. nastąpiła nowelizacja ustawy, zmieniająca liczbę wybieranych posłów (w 2007 r. skrócono kadencję Sejmu).

Po wprowadzeniu ustawy „Kodeks wyborczy” w 2011 r. granice okręgów wyborczych pozostały takie same, zaktualizowano również liczbę mandatów w każdym okręgu wg obecnej na tamten czas liczby mieszkańców kraju i danego okręgu.

WYBORY DO SEJMU RP W 2015 R.

Liczba posłów wybieranych w poszczególnych okręgach wyborczych podczas tych wyborów nie zmieniła się w stosunku do wyborów z 2011 r. pomimo zmian w demografii kraju.

Na podstawie wcześniej wspomnianych przepisów obliczyłem liczbę posłów, która powinna być wybierana w danym okręgu.

Zmiana powinna nastąpić w 6 okręgach wyborczych.

• po jednym pośle powinno ubyć w okręgach:

  • 9 – Łódź

  • 32 – Katowice III (Sosnowiec)

  • 33 - Kielce

• po jednym pośle powinno przybyć w okręgach:

  • 3 – Wrocław

  • 20 – Warszawa II (podwarszawski)

  • 25 - Gdańsk
    

Znając wynik wyborów z 2015 roku można na tej podstawie pokusić się o symulację zmiany rezultatów poszczególnych komitetów.

Zmiana w poszczególnych okręgach:

• po jednym pośle powinno ubyć w okręgach:

  • 9 – Łódź – KWW „Kukiz’15” – Piotr Apel

  • 32 – Katowice III (Sosnowiec), KW PiS – Dariusz Starzycki

  • 33 – Kielce, KW PSL – Krystian Jarubas

• po jednym pośle powinno przybyć w okręgach:

  • 3 – Wrocław, KW PO – Ewa Wolak

  • 20 – Warszawa II (podwarszawski), KW PiS – Krzysztof Kawęcki

  • 25 – Gdańsk, KW PO – Łukasz Zaręba

     

*1 posła posiadał KWW Mniejszość Niemiecka

Zmiany są raczej kosmetyczne, ale w kontekście reprezentacji obywateli w Sejmie każda zmiana jest istotna. W tym przypadku mamy korzyść w postaci dwóch posłów więcej dla Platformy Obywatelskiej, kosztem jednego posła z list Kukiz’15 i PSL.

 

WYBORY DO SEJMU RP W 2019 R.

Liczba posłów wybieranych w poszczególnych okręgach wyborczych podczas tych wyborów również nie zmieniła się w stosunku do wyborów z 2011 r. pomimo zmian w demografii kraju.

Na podstawie wcześniej wspomnianych przepisów obliczyłem liczbę posłów, która powinna być wybierana w danym okręgu.

Zmiana powinna nastąpić w 10 okręgach wyborczych.

• po jednym pośle powinno ubyć w okręgach:

  • 6 – Lublin

  • 9 – Łódź

  • 31 – Katowice II (Katowice)

  • 32 – Katowice III (Sosnowiec)

  • 33 – Kielce

• po jednym pośle powinno przybyć w okręgach:

  • 3 – Wrocław

  • 20 – Warszawa II (podwarszawski),

  • 25 – Gdańsk

  • 26 – Gdynia

  • 39 – Poznań

Również tutaj znając wynik wyborów z 2019 roku można na tej podstawie pokusić się o symulację zmiany rezultatów poszczególnych komitetów.

Zmiana w poszczególnych okręgach:

• po jednym pośle powinno ubyć w okręgach:

  • 6 – Lublin – KW Prawo i Sprawiedliwość – Krzysztof Szulowski

  • 9 – Łódź – KW Prawo i Sprawiedliwość – Zbigniew Rau

  • 31 – Katowice II (Katowice) – KW Konfederacja Wolność i Niepodległość – Dobromir Sośnierz

  • 32 – Katowice III (Sosnowiec), KW Prawo i Sprawiedliwość – Danuta Nowicka

  • 33 – Kielce – KW Prawo i Sprawiedliwość – Marek Kwitek

• po jednym pośle powinno przybyć w okręgach:

  • 3 – Wrocław, KW Prawo i Sprawiedliwość – Mariusz Jędrysek

  • 20 – Warszawa II (podwarszawski) - KW Konfederacja Wolność i Niepodległość – Michał Wawer

  • 25 – Gdańsk – KW Sojusz Lewicy Demokratycznej – Jolanta Banach

  • 26 – Gdynia – KW Prawo i Sprawiedliwość – Michał Kowalski

  • 39 – Poznań - KWW Koalicja Obywatelska PO .N IPL Zieloni – Szymon Ziółkowski

*1 posła posiadał KWW Mniejszość Niemiecka

 

Pomimo zmian w aż 10 okręgach nie widać tego tak istotnie w reprezentacji poszczególnych komitetów wyborczych. Finalnie po jednym pośle przybyłoby z list KO i SLD, kosztem dwóch posłów z listy PiS. Jednak, tak jak pisałem wcześniej, każda taka zmiana jest dla obywatela istotna.

WYBORY DO SEJMU RP W 2023 r.

Liczba posłów wybieranych w poszczególnych okręgach wyborczych podczas tych wyborów również nie zmieni się w stosunku do wyborów z 2011 r. pomimo zmian w demografii kraju.

Na podstawie wcześniej wspomnianych przepisów obliczyłem liczbę posłów, która powinna być wybierana w danym okręgu.

Zmiana powinna nastąpić w 21 okręgach wyborczych.

• po jednym pośle powinno ubyć w okręgach:

  • 1 – Legnica

  • 2 – Wałbrzych

  • 5 – Toruń

  • 6 – Lublin

  • 7 – Chełm

  • 9 – Łódź

  • 31 – Katowice II (Katowice)

  • 32 – Katowice III (Sosnowiec)

  • 33 – Kielce

  • 34 – Elbląg

  • 40 – Koszalin

• po jednym pośle powinno przybyć w okręgach:

  • 3 – Wrocław

  • 13 – Kraków

  • 19 – Warszawa

  • 23 – Rzeszów

  • 25 – Gdańsk

  • 26 – Gdynia

  • 37 – Konin

  • 38 – Piła

  • 39 – Poznań

• dwóch posłów powinno przybyć w okręgu:

  • 20 – Warszawa (podwarszawski)

Zmiany jakie powinny zajść w okręgach wyborczych, po 12 latach od ich ustanowienia, są już poważne. Mówimy tutaj o 21 okręgach z 41!

ANALIZA JEDNOLITEJ NORMY PRZEDSTAWICIELSTWA DLA OKRĘGÓW WYBORCZYCH

Przyjrzyjmy się temu jakie rezultaty otrzymamy przy obliczeniu JNP dla każdego okręgu dla każdych wyborów od 2011 do 2023 r. Przypominam, że liczba posłów w okręgach jest stała od 2011 r. Dla pokazania różnic skala osi Y jest taka sama w każdym wykresie.

JNP w 2011 dla kraju wyniosła nieco ponad 82 tys. W okręgach wyborczych wynosiła od niecałych 78 tys. w okręgu 32, do trochę ponad 85 tys. Rozbieżność pomiędzy minimalną a maksymalną wartością wynosiła około 8 tys. 

JNP w 2015 dla kraju wyniosła ponad 81 tys. W okręgach wyborczych wynosiła od niecałych 76 tys. w okręgu 32, do ponad 86 tys. w okręgu 20. Rozbieżność pomiędzy minimalną a maksymalną wartością wynosiła około 11 tys.

JNP w 2019 dla kraju wyniosła ponad 80 tys. W okręgach wyborczych wynosiła od trochę ponad 72 tys. w okręgu 32, do ponad 89 tys. w okręgu 20. Rozbieżność pomiędzy minimalną a maksymalną wartością wynosiła około 17 tys. 

 

JNP w 2023 dla kraju wynosi ponad 78 tys. W okręgach wyborczych wynosi od ponad 68 tys. w okręgu 32, do ponad 92 tys. w okręgu 20. Rozbieżność pomiędzy minimalną a maksymalną wartością wynosi ponad 24 tys. 

 

Stosując odpowiednie zmiany w liczbach posłów, rozbieżności w poszczególnych latach byłyby dużo niższe i wynosiłyby około 7 tys. w 2015 r., 8 tys. w 2019 r. i 9 tys. w 2023 r.

 

PODSUMOWANIE

Mechanizm aktualizacji okręgów wyborczych pod względem terytorialnym jak i populacyjnym jest obecny w odpowiednich ustawach. Jak można zauważyć, z upływem lat rozbieżności w reprezentacji obywateli w poszczególnych okręgach tylko się powiększają i raczej nie zanosi się aby miało się to zatrzymać. Wyludnianie się Polski jest faktem. Dodatkowo migracje ludzi do większych ośrodków miejskich. Pozostaje nam tylko zadać pytanie, dlaczego parlamentarzyści od 3 ostatnich kadencji nie kwapili się do zmian w okręgach?

Zapraszam do komentowania tutaj i na Facebook oraz Twitter/X.

Źródła:

• Ustawa z dnia 28 maja 1993 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.

• Ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej.

• Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. - Kodeks wyborczy (z późniejszymi zmianami)

• Dane o liczbie mieszkańców Polski i poszczególnych okręgów: Państwowa Komisja Wyborcza (www.pkw.gov.pl)

• Wyniki wyborów: Państwowa Komisja Wyborcza (www.pkw.gov.pl)

• Granice administracyjne Polski: Główny Urząd Geodezji i Kartografii (www.gugik.gov.pl)